Finansowanie Zielonego Ładu - omówienie wybranych, najciekawszych źródeł dofinasowania dla inwestycji proekologicznych

ŚRODKI EUROPEJSKIE DYSTRYBUOWANE NA SZCZEBLU KRAJOWYM

1. Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG)

Program FENG w perspektywie na lata 2021-2027 będzie głównym instrumentem wsparcia działalności B+R i inwestycyjnej przedsiębiorstw. Wśród wyzwań, na które FENG ma stanowić odpowiedź wskazano m.in. transformację w kierunku niskoemisyjnej gospodarki w obiegu zamkniętym. Program został podzielony na dwa priorytety. Pierwszy „Wsparcie dla przedsiębiorców” o alokacji 4,358 mld EUR przewiduje wsparcie dla projektów modułowych. Oznacza to, że niezbędnym elementem każdego projektu będzie realizacja modułu prac B+R lub modułu inwestycji w infrastrukturę B+R. W zależności od potrzeb będą one mogły być uzupełnione dodatkowymi modułami. Jednym z proponowanych modułów fakultatywnych będzie moduł tzw. „zazielenienia” przedsiębiorstw, który zakłada transformację środowiskową przedsiębiorstw, aspekty ekoprojektowania, zastępowania lub redukcji substancji szkodliwych czy dotyczących cyklu życia produktu.

W drugim priorytecie „Środowisko sprzyjające innowacjom” (3,455 mld EUR) planowana jest kontynuacja działania Kredyt na innowacje technologiczne, który według założeń pozwoli na finansowanie zielonych kosztów projektu (m.in. w obszarze gospodarki obiegu zamkniętego). Program jest w trakcie przygotowania. Pierwsze nabory odbędą się prawdopodobnie na początku 2022 r.

2.Fundusze Europejskie na Inwestycje, Klimat, Środowisko (FEnIKS)

Program FEnIKS jest następcą Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko z poprzedniej perspektywy finansowej. Jego budżet wyniesie ok. 25 mld EUR. FEnIKS koncentruje się na pięciu obszarach: energetyce, środowisku, transporcie, zdrowiu i kulturze. W zakresie energetyki szczególnie istotny jest cel szczegółowy 2.1., który dotyczy wsparcia efektywności energetycznej i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Na wsparcie modernizacji energetycznej budynków, efektywności energetycznej procesów, wysokosprawnej kogeneracji, produkcji ciepła, trigeneracji oraz rozwoju systemów ciepłowniczych i chłodniczych czy źródeł OZE łącznie przeznaczono 2,5 mld EUR.

Wsparcie OZE możliwe będzie także w ramach celu szczegółowego 2.2. Środki przeznaczone zostaną na budowę instalacji do produkcji energii cieplnej i elektrycznej, wytwarzania paliw alternatywnych wraz z magazynami energii dedykowanymi danemu OZE i przyłączeniem do sieci i ewentualną przebudowę sieci. Łącznie na te cele będzie do dyspozycji prawie 600 mln EUR w postaci dotacji (w przypadku wybranych inwestycji, zamiast dotacji mogą być zastosowane instrumenty finansowe). Rozwój inteligentnych systemów i sieci energetycznych wraz z systemami magazynowania energii będzie wspierany w ramach celu szczegółowego 2.3 z łączną alokacją na poziomie 1,77 mld EUR. Nowe oczyszczalnie ścieków i inwestycje z zakresu dystrybucji wody będą finansowane w ramach celu szczegółowego 2.5 wspartego kwotą prawie 1,4 mld EUR. Cel szczegółowy 2.6 to wsparcie gospodarki o obiegu zamkniętym i gospodarki zasobooszczędnej. W ramach FEnIKS wsparty zostanie cały łańcuch wartości sektora odpadowego od procesu zbiórki odpadów poprzez sortowanie po recykling. Na ten cel przeznaczone zostanie 320 mln EUR.

Z programu skorzysta również sektor transportu. W ramach celu szczegółowego 2.8., dedykowanego mobilności miejskiej wsparcie otrzymają inwestycje w infrastrukturę i tabor szynowy transportu publicznego, węzły przesiadkowe, systemy ITS czy rozwiązania IT. Wsparcie opiewające na wartość 1,75 mld EUR dostępne będzie dla miast wojewódzkich poza pięcioma województwami regionu Polski Wschodniej. Cele 3.1. i 3.2. to ponad 12,5 mld EUR na rozwój sieci TEN-T. Wsparcie trafi także do sektora transportu kolejowego miejskiego i pozamiejskiego, drogowego, śródlądowego i morskiego. Środki finansowe popłyną również na wsparcie transportu intermodalnego i infrastrukturę paliw alternatywnych. W połowie lipca zakończyły się konsultacje społeczne programu. Pierwsze konkursy ruszą najprawdopodobniej w 2022 r.

Krajowy Plan Odbudowy

KPO jest dokumentem określającym cele związane z odbudową i tworzeniem odporności społeczno-gospodarczej po kryzysie wywołanym pandemią COVID-19 i stanowi podstawę ubiegania się o wsparcie z europejskiego Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Polski KPO znajduje się na etapie akceptacji KE. W optymistycznym scenariuszu pierwsze środki popłyną do Polski jeszcze w 2021 roku.

W komponencie A „Odporność i konkurencyjność gospodarki” przewidziane jest wsparcie dotacyjne na wdrażanie technologii i innowacji związanych z gospodarką obiegu zamkniętego. Finansowane będą m.in. projekty obejmujące wsparcie wykorzystania surowców wtórnych i wdrażanie technologii środowiskowych i zmiana filozofii firm w kierunku „zero waste”. Szacowana alokacja w tym obszarze to 162 mln EUR.

W ramach Komponentu B „Zielona energia i zmniejszenie energochłonności”, głównej części KPO odpowiedzialnej za zielone inwestycje alokacja wyniesie 5,7 mld EUR grantów i 8,6 mld EUR pożyczek. W jej ramach planowane są inwestycje w wymianę źródeł ciepła w budynkach mieszkalnych i publicznych. KPO w tej części przewiduje także wsparcie dotacyjne w inwestycje w technologie wodorowe. Wsparty zostanie także rozwój sieci przesyłowych elektroenergetycznych i ich infrastruktury z naciskiem na uczynienie ich inteligentnymi. Istotne jest także wsparcie, które zostanie udzielone społecznościom energetycznym na rozwój OZE oraz infrastruktury terminalowej energetyki wiatrowej offshore. Pożyczki z tego komponentu wesprą natomiast budowę morskich farm wiatrowych, magazynów energii i uratowanie Morza Bałtyckiego przed degradacją. Komponent E nazwany „Zielona, inteligentna mobilność” w części grantowej będzie miał wartość 6,818 mld EUR, a w części pożyczkowej 700 mln EUR. Jego celem będzie rozwój zrównoważonego, bezpiecznego i odpornego systemu transportowego zaspokającego potrzeby społeczeństwa poprzez wsparcie dotacyjne inwestycji w zero-i niskoemisyjne autobusy, linie kolejowe, pasażerski tabor kolejowy oraz transport intermodalny czy bezpieczeństwo i cyfryzację transportu. Wsparcie pożyczkowe udzielone zostanie na inwestycje w pasażerski tabor kolei regionalnych i tabor tramwajowy.

Fundusz Modernizacyjny

Fundusz Modernizacyjny to fundusz utworzony dla 10 krajów UE, przed którymi stoją wyzwania z tytułu transformacji energetycznej. Zasilony będzie wpływami ze sprzedaży 2% dostępnych na lata 2021-2030 uprawnień do emisji (EUA) w ramach systemu handlu uprawnieniami do emisji UE. Do Polski trafi ok. 135 mln EUA o szacowanej wartości ok. 18 mld PLN.Środki z Funduszu Modernizacyjnego mają na celu dofinansowanie inwestycji w modernizację systemu energetycznego i poprawę efektywności energetycznej poprzez wsparcie inwestycji w:

• wytwarzanie i wykorzystywanie energii z OZE, magazynowanie energii i modernizację sieci przesyłu energii elektrycznej, sieci ciepłowniczych oraz połączeń międzysystemowych,
• efektywność energetyczną w transporcie, budownictwie, rolnictwie i sektorze odpadów.
• Fundusz będzie finansował również przemiany na rynku pracy oraz powstawanie nowych startupów. Na ww. cele przeznaczone będzie co najmniej 70% wartości Funduszu Modernizacyjnego. Z Funduszu będą mogły skorzystać również inne niż wprost wymienione założeniach funduszu inwestycje mające na celu modernizację systemu energetycznego i zwiększenie efektywności energetycznej. Dysponentem środków będzie NFOŚiGW. Pierwsze konkursy ruszą jesienią 2021 r. i będą dotyczyć wymiany liczników energii na inteligentne i sieci elektroenergetycznych.

Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji

Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji jest dedykowany regionom dotkniętym zmianami strukturalnymi wskutek odchodzenia od energetycznego wykorzystania węgla. Mechanizm składa się z trzech filarów, z których głównym jest Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST). Fundusz służyć będzie wsparciu przedsiębiorstw prowadzącym wysokoemisyjną działalność w przejściu na działalność niskoemisyjną. Takie podmioty będą również mogły ubiegać się o pomoc na inwestycje w badania naukowe i innowacje. Fundusz wesprze również powstawanie nowych firm i start-upów. Projekt Umowy Partnerstwa, dokumentu opisującego sposób rozdysponowania unijnych środków przez Polskę, zakłada, że w ramach FST 4,4 mld EUR trafi do 6 województw związanych z górnictwem (śląskie, dolnośląskie, wielkopolskie, małopolskie, łódzkie i lubelskie – obecność trzech ostatnich wciąż jego przedmiotem rządowo-unijnych negocjacji). Środki Funduszu będą rozdzielane według Terytorialnych Planów Sprawiedliwej Transformacji opracowywanych przez samorządy. Dwa pozostałe filary to system sprawiedliwej transformacji w ramach InvestEU zapewniający gwarancje budżetowe oraz instrument pożyczkowy na rzecz sektora publicznego obejmujący 1,5 mld EUR w formie dotacji z budżetu UE oraz 10 mld EUR w formie pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego mający za zadanie wygenerować inwestycje publiczne.

ŚRODKI EUROPEJSKIE DYSTRYBUOWANE NA SZCZEBLU UNIJNYM

Innovation Fund

Innovation Fund to program zarządzany bezpośrednio na poziomie KE mający na celu wsparcie komercyjnej demonstracji innowacyjnych, niskoemisyjnych technologii, procesów lub produktów, które mają znaczący potencjał w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych (np. projekty w zakresie innowacyjnych sposobów wytwarzania energii z OZE i magazynowania energii).

Budżet programu na lata 2020-2030 to ok. 10 mld EUR. W ramach programu wyróżnia się projekty małe (small scale) – nakłady kapitałowe pomiędzy 2,5 a 7,5 mln EUR oraz duże (large scale) – nakłady powyżej 7,5 mln EUR. Małe projekty mogą liczyć na dotację do 60% nakładów kapitałowych. W przypadku dużych projektów wsparcie udzielane jest w wysokości do 60% dodatkowych kosztów nakładów kapitałowych i operacyjnych (w fazie funkcjonowania inwestycji w okresie do 10 lat) - kosztami kwalifikowanymi są wyłącznie koszty dodatkowe przewyższające wartość inwestycji referencyjnej. Konkursy organizowane są zazwyczaj dwa razy do roku – jeden dla projektów małych (zwykle wiosną) i drugi dla dużych (zwykle jesienią).

Horyzont Europa

Kolejnym mechanizmem wsparcia zielonej transformacji na szczeblu UE jest Horyzont Europa. Łączny budżet programu wynosi ok. 95,5 mld EUR, a 35% budżetu będzie przeznaczone na przeciwdziałanie zmianom klimatu.

Horyzont Europa pozwala finansować rozwój przełomowych technologii na różnych etapach zaawansowania. W tym zakresie o wsparcie można ubiegać się w ramach programu EIC, który dzieli się na 3 instrumenty (Pathfinder, Transition, Accelerator), co umożliwia pozyskanie wsparcia na każdym etapie rozwoju projektu – od pomysłu do wdrożenia rynkowego. Nabory wniosków są otwarte tematycznie bądź zawężone do strategicznych obszarów (tzw. strategic challenges) w których wyróżnia się m.in. obszary wpisujące się w założenia Europejskiego Zielonego Ładu jak OZE i magazyny energii, budownictwo czy dekarbonizacja branż energochłonnych. Łączny budżet programu EIC wynosi 10 mld EUR.

Dodatkowo konkretne obszary priorytetowego wsparcia wyodrębniono w ramach tzw. klastrów. Jednym z nich jest klaster „Klimat, energia i mobilność”, który przewiduje wsparcie odpowiadające na cele i wyzwania takie jaki czysty i zrównoważony sektor energetyczny i transportowy czy efektywniejsze, czyste i zrównoważone, bezpieczne systemy dostaw energii.

Pierwsze nabory zostały uruchomione w 2021 r.

Connecting Europe Facility i LIFE

Należy również wspomnieć o programach Connecting Europe Facility (CEF) i LIFE. CEF służyć będzie realizacji dużych, transgranicznych projektów z zakresu transportu, energetyki i digitalizacji. Jego łączny budżet wyniesie prawie 34 mld EUR, z czego na energetykę przeznaczone będzie 5,8 mld EUR, transport 25,8 mld EUR, a prawie 2,1 mld EUR na digitalizację. Program LIFE współfinansuje projekty z dziedziny ochrony środowiska. Budżet programu na lata 2021-2027 to 5,4 mld EUR. Wsparcie przeznaczone jest m.in. na rozwój, demonstrację i promocję innowacyjnych rozwiązań prośrodowiskowych.

PROGRAMY FINANSOWANE Z ŹRÓDEŁ KRAJOWYCH

Z środków krajowych również dostępne są programy wsparcia inwestycji środowiskowych.

Energia Plus

Program pozostający w gestii NFOŚiGW. Wsparcie dostępne jest m.in na budowę lub przebudowę jednostek wytwórczych wykorzystujących OZE wraz z podłączeniem ich do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej. Wsparcie udzielane jest w formie pożyczki z możliwością częściowego umorzenia. Nabór wniosków jest otwarty i trwa do 17 grudnia 2021 r. lub do wyczerpania alokacji. Budżet wynosi ponad 1,3 mld PLN, w tym 1,264 mld PLN na dofinansowanie w formie pożyczek i 49,7 mln PLN na dofinansowanie w formie dotacji dla przedsięwzięć wykorzystujących do produkcji energii elektrycznej technologię ORC.

Nowa Energia

Kolejny program zarządzany przez NFOŚiGW. Zakres wsparcia obejmuje projekty polegające na wdrożeniu nowoczesnych technologii energetycznych, ukierunkowanych na rozwój bezemisyjnej energetyki, bezemisyjnego przemysłu, jak również rozwiązań systemowych pozwalających na uzyskanie maksymalnej efektywności wytwarzania, zagospodarowania oraz wykorzystania energii. Program jest podzielony na obszary tematyczne dotyczące wodoru (600 mln PLN), plusenergetycznego budownictwa (500 mln PLN), inteligentnych miast energii (300 mln PLN), wielopaliwowych bloków z magazynami ciepła lub chłodu (300 mln PLN), stabilnych i bezemisyjnych źródeł energii (500 mln PLN) i samowystarczalnych klastrów energetycznych (300 mln PLN). Poza obszarem wodorowym, w pozostałych obszarach trwają nabory wniosków lub są zaplanowane na jesień 2021 r.

Nowe technologie w zakresie energii

Program zaplanowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR). Jest on przeznaczony na przeprowadzenie badań w zakresie technologii energetycznych. Wsparcie mogą otrzymać projekty obejmujące prace na każdym etapie rozwoju – od określenia zalążków technologii po docelowe rozwiązanie przygotowane do wdrożenia. Obecnie otwarty konkurs przeznaczony jest na rozwój lądowej i morskiej energetyki wiatrowej, wytwarzania wodoru, magazynów energii i mikrosieci energetycznych. Budżet konkursu wynosi 377,77 mln PLN, a nabór jest otwarty od 1 września do 30 listopada 2021 r. Wsparcie dostępne jest w postaci dotacji.