Europejski Zielony Ład – ryzyka i szanse

Europejski Zielony Ład, czyli klimatyczne remedium

Europejski Zielony Ład (EZŁ) można określić jako mapę drogową zadań i polityk składających się na ambitną agendę klimatyczną UE. Jej celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Oznacza to zrównanie pochodzącej od człowieka emisji gazów cieplarnianych (GHG) z ich pochłanianiem np. przez lasy. Celem pośrednim UE w tym zakresie jest redukcja emisji GHG o 55% względem 1990 r. do 2030 r. Swoim zakresem obejmuje niemalże całe możliwe spektrum działalności gospodarczej od elektroenergetyki przez transport po budownictwo.

Przemysł energochłonny pod presją

Konsekwencji planowanych zmian doświadczy przede wszystkich przemysł energochłonny. Jednym z elementów planowanych zmian jest reforma systemu EU ETS. Całkowity pułap emisji gazów cieplarnianych będzie obniżany szybciej niż zaplanowano, co przełoży się na wzrost cen uprawnień do emisji (EUA – European Union Allowance), które muszą być nabywane przez podmioty z sektorów EU ETS, tj.:

• wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej,
• przemysłu energochłonnego w tym rafinerii ropy naftowej, hut żelaza, produkcji aluminium, metali, cementu, wapna, szkła, ceramiki, celulozy, papieru, kartonu, kwasów i chemikaliów,
• lotnictwa komercyjnego w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

W związku z tym przedsiębiorstwa z wysokoemisyjnych gałęzi przemysłu nie powinny zwlekać z modernizacją swoich zakładów. Z jednej strony podmioty wykorzystujące paliwa kopalne w produkcji w polskich warunkach, np. huty żelaza muszą ponosić wyższe koszty związane ze spalaniem węgla. Z drugiej strony elektryfikacja produkcji jest również utrudniona, gdyż ceny energii elektrycznej wyprodukowanej w systemie energetycznym opartym o węgiel również rosną. Szansą dla tych sektorów są inwestycje w własne, zero- lub niskoemisyjne źródła energii albo podjęcie się rozwoju zastosowania wodoru w prowadzonej działalności.

Elektroenergetyka – wygrani i przegrani

Przemianami zostanie szczególnie dotknięty sektor elektroenergetyki. Stoi on obecnie przed trzema wyzwaniami: dekarbonizacją mocy wytwórczych, wzrostem zapotrzebowania na energię elektryczną oraz rozpowszechnianiem się niesterowalnych OZE. Dekarbonizacją elektroenergetyki kierować będą nie tylko rosnące ceny EUA, ale też obowiązek zwiększania udziału OZE w finalnym zużyciu energii. Pakiet Fit for 55 wskazuje na zwiększenie tego udziału w 2030 r. z dotychczas planowanego 32% do co najmniej 40% na poziomie całej Unii. Dla elektroenergetyki przekłada się to na wzrost udziału OZE z obecnych 59% do 64-67%i. Zwiększenie produkcji oznacza inwestycje. KE szacuje, że na poziomie UE inwestycje w źródła wytwórcze wyniosą rocznie średnio 54,7 mld EUR. Jest to o prawie 14 mld EUR rocznie więcej niż mówiły dotychczasowe prognozy i o ponad 22 mld EUR więcej niż średnia w latach 2011-2022. Energię elektryczną trzeba także doprowadzić od nowych źródeł do odbiorców: średnie roczne inwestycje w sieć elektroenergetyczną powinny wynieść 43,8 mld EUR rocznie w okresie 2021-2030 w porównaniu do zaledwie 12,8 mld EUR rocznie w poprzednim dziesięcioleciu. Łącznie inwestycje w elektroenergetykę wyniosą średnio 98,5 mld EUR rocznie, co odpowiada prawie 3% prognozowanego unijnego PKB w 2022 r.ii Nie będzie to koniec pochodu OZE przez elektroenergetykę: w 2050 r. OZE mają odpowiadać za produkcję 85% energii elektrycznejiii. Wskutek konieczności dekarbonizacji sektor elektroenergetyki stanie się wieloletnim i znacznym odbiorcą dóbr inwestycyjnych i usług.

Scentralizowany model rynku energii elektrycznej oparty o sterowalne jednostki wytwórcze zastąpiony zostanie modelem zdecentralizowanym, w którym istnieje bardzo wiele niewielkich, niesterowalnych źródeł OZE. Taki model jest szansą dla podmiotów, które w konkurencyjny kosztowo i skalowalny sposób zapewnią dopasowanie podaży energii elektrycznej do popytu na nią. Rozwiązaniami, w których pokładane są znaczne nadzieje to magazynowanie energii w bateriach i w wodorze.

Niewątpliwie przegranym zielonej transformacji będą sektory gospodarki wykorzystujące spalanie paliw konwencjonalnych do napędzania swojej działalności. Ambitne cele redukcji emisji gazów cieplarnianych zapisane w EZŁ oznaczają koniec energetycznego wykorzystania węgla. Wyjście z węgla w elektroenergetyce ogłosiło już wiele państw europejskich: Niemcy do 2038 r., Hiszpania do 2030 r., Finlandia do 2029 r., Grecja do 2025 r. Trudności czekają również przedsiębiorstwa zaopatrujące tę część gospodarki, a w szczególności: producentów i serwisantów wyposażenia elektrowni węglowych oraz maszyn górniczych.

Wodór – wszechstronny nośnik energii nadzieją na dekarbonizację

Długoterminowy kierunek rozwoju gospodarki wodorowej w UE został nakreślony już ponad rok temu w strategii wodorowej będącej uszczegółowieniem EZŁ w tym zakresieiv. Przewiduje ona konieczność budowy elektrolizerów napędzanych przede wszystkim energią elektryczną ze słońca i wiatru, które produkują tzw. zielony wodór. Zgodnie z unijnymi planami wodór wykorzystywany będzie w sektorze chemicznym, procesach przemysłowych, ciężkim transporcie, hutnictwie stali, transporcie morskim, a także w bilansowaniu systemu elektroenergetycznego. Plany przedstawione w ww. unijnej strategii wodorowej przewidują powstanie elektrolizerów o łącznej mocy ok. 40 GW do 2030 r.

Wykorzystanie wodoru stanowi szansę dla przemysłu energochłonnego na przetrwanie w zdekarbonizowanej gospodarce. Jednakże obecnie wydajność elektrolizerów jest zbyt mała, by mówić o jego masowym, komercyjnym zastosowaniu. Szacuje się, że wodór osiągnie dojrzałość rynkową około 2030 r.

Rola rolnictwa w Europejskim Zielonym Ładzie

W sercu Europejskiego Zielonego Ładu leży także rolnictwo. W komunikacie dotyczącym Europejskiego Zielonego Ładuv jest napisane wprost, że rolnictwo i rybołówstwo mają do odegrania kluczową rolę w zielonej transformacji. Z jednej strony dostępność i jakość żywności wpływają na zdrowie i samopoczucie ludzi, a z drugiej strony sektor ten jest odpowiedzialny za ok. 10% emisji gazów cieplarnianych w UEvi. Rolnictwo czeka szczególny wysiłek związany z adaptacją do zmian klimatu. Wzrost średniej temperatury i fale upałów prowadzą do spadku produktywności uprawy roślin i szybszego parowania wody z gleb. Wraz z suszami zagraża to przetrwaniu upraw. Spadek bioróżnorodności naraża uprawy na szkodniki. Coraz częściej występujące ekstremalne zjawiska pogodowe, np. burze, grad, silne wiatry sieją zniszczenie wśród upraw. Jednocześnie rosnąca globalna populacja wymusza wzrost produkcji żywności.

Propozycją Unii Europejskiej dla rolnictwa jest Strategia „od pola do stołu”vii. Zgodnie z nią kluczowe dla zrównoważenia i wzrostu konkurencyjności rolnictwa oraz jakości żywności są badania naukowe, innowacje i inwestycje. Rolnicy powinni szerzej korzystać z potencjału gospodarki obiegu zamkniętego poprzez wykorzystanie biorafinerii do produkcji nawozów biologicznych, pasz białkowych i biochemikaliów. Spadek wykorzystania przez rolników nawozów mineralnych na rzecz nawozów biologicznych to również wyzwanie dla ich producentów, przede wszystkim firm z branży chemicznej. Inwestycje w OZE pozwolą na produkcję biogazu z odpadów z chowu zwierząt i innych. Planowany jest także wzrost areału wykorzystywanego przez rolnictwo ekologiczne, co przyciągnie młodych rolników i stworzy dodatkowe miejsca pracy.

Transport tak, ale bezemisyjny

Dostępność i koszty transportu są kluczowymi czynnikami rozwoju każdej gospodarki. Jednak jego ewolucja w kierunku transportu drogowego i lotniczego przyniosła ze sobą znaczne negatywne skutki środowiskowe. Transport ogółem odpowiada za prawie 30% emisji gazów cieplarnianych w UEviii a transport drogowy za 20%. W celu osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. konieczne będzie zmniejszenie emisji z transportu o 90%. EZŁ jako sposób osiągnięcia tego celu wskazuje zaoferowanie pasażerom tańszych, bardziej dostępnych, zdrowszych, a zarazem czystszych opcji transportowych niż obecnie dostępne.

Konieczność tak głębokiej redukcji emisji to przede wszystkim odejście od wykorzystania paliw kopalnych w transporcie. W jednym z aktów pakietu Fit for 55ix z lipca 2021 r., Komisja Europejska proponuje zakaz sprzedaży samochodów osobowych i lekkich dostawczych emitujących gazy cieplarniane od 2035 r. Koniec pojazdów z silnikami spalającymi olej napędowy, benzynę czy nieodnawialny gaz to konieczność wprowadzania do oferty modeli pojazdów z napędami alternatywnymi – elektrycznym, wodorowym czy wykorzystującym biopaliwa. Konieczność przebranżowienia, poszukiwania nowych rynków lub wyjście z niego czekają dostawców części dedykowanych pojazdom spalinowym i ich poddostawców.

Jednocześnie dla transportu drogowego ma zostać stworzony oddzielny system handlu emisjami, analogiczny do istniejącego. Ma on rozpocząć funkcjonowanie od 2026 r. EUA w nowym systemie będą musiały być nabywane przez np. przez rafinerie. Oznacza to dalsze wzrosty cen paliwa, co wywrze presję na korzystających z transportu na wybór mniej emisyjnych opcji. Zmiana modeli biznesowych sektora naftowego powoli następuje, jak chociażby instalacja na stacjach benzynowych stacji ładowania energii elektrycznej czy tankowania wodorux.

Dekarbonizacja transportu nie będzie mogła się obyć bez intensyfikacji wykorzystania transportu publicznego. Otwiera to szanse na rozwój kolei. Strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności zakłada podwojenie wolumenu ekspresowych przewozów osobowych i towarowych w obecnym dziesięcioleciu. Jednocześnie transport kolejowy będzie musiał się zdekarbonizować, co jest wyzwaniem, gdyż wciąż znaczna część linii kolejowych w Europie pozostaje niezelektryfikowana.

Przed dużym wyzwaniem stoi także lotnictwo. Osobowy transport powietrzny jest najbardziej emisyjnym środkiem transportu, dwukrotnie bardziej niż przewozy autokarowe i 3-4 krotnie bardziej niż kolejowyxi. Zgodnie z propozycjami pakietu Fit for 55, lotnictwo w całości zostanie włączone do systemu EU ETS (dotychczas włączone do niego były tylko loty wewnątrzunijne). Jednocześnie KE podkreśla, że przejazdy transportem publicznym na odległość powyżej 500 km powinny być bezemisyjne, co znowu deprecjonuje lotnictwo na rzecz kolei. Jednak trwają już testy samolotów elektrycznychxii, a Airbus zapowiedział wprowadzenie do 2035 r. samolotów wodorowychxiii. Tym samym sektor lotniczy sięga po rozwiązania zeroemisyjne, które pozwolą mu skorzystać z szans tworzonych przez gospodarkę neutralną klimatycznie.

Budownictwo

Budownictwo w świetle Europejskiego Zielonego Ładu czeka prawdziwa rewolucja. Wynika to z wysokiego śladu węglowego tego sektora: aż 40% emisji gazów cieplarnianych w sposób bezpośredni lub pośredni generują budynki. 75% europejskich budynków jest nieefektywna energetycznie, co oznacza, że znaczna część energii zużywana w nich marnuje sięxiv. Pakiet Fit for 55 zapowiada utworzenie oddzielnego systemu handlu emisjami (wspólnego z transportem) dla budownictwa w celu przyspieszenia redukcji emisji z tego sektora. Poprzez wzrost cen energii, rozwiązanie to przerzuci ciężar kosztów związanych z nieefektywnymi budynkami na ich mieszkańców. Wzbudzi to falę renowacji budynków związaną z ociepleniem, instalacją OZE czy magazynów energii, klimatyzacji czy podłączaniem do sieci ciepłowniczych. Jednocześnie wykorzystywane materiały będą musiały być wyprodukowane w zrównoważony sposób. Tym samym powinno spaść wykorzystanie paliw kopalnych w budownictwie, a postępować będzie elektryfikacja. Wraz z tym wzrośnie popyt na urządzenia elektryczne czy inteligentne sprzęty domowe dostosowujące swoje działanie do cen energii, temperatury powietrza czy zwyczajów mieszkańców.