Zielona odbudowa szansą na lepsze miasta

Zapewnienie jak najlepszej jakości życia mieszkańców oraz efektywności działania miasta jako organizmu ekonomicznego musi iść w parze z odpowiedzialnością za stan środowiska — stan, który może budzić coraz większe obawy.

Najnowszy raport IPCC, opublikowany 9 sierpnia 2021r. potwierdza, że stoimy na krawędzi. Działania miast, podobnie jak innych podmiotów gospodarczych, muszą być ukierunkowane na radykalne zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych. Co to oznacza w praktyce?

Zatrzymanie wzrostu temperatury poniżej 1,5 C w skali globu oznacza konieczność podjęcia konkretnych, ambitnych działań w miastach, w których już w tej chwili zamieszkuje około 55% ludności świata, odpowiadając za ok. 75% globalnego zapotrzebowania na energię pierwotną i od 50 do nawet 80% emisji gazów cieplarnianych — ten wyższy wskaźnik, gdy pod uwagę weźmiemy również emisje pośrednie, wynikłe z zaspokajania potrzeb ich mieszkańców.

To oczywiście dane globalne, ale w Polsce jest również nie najlepiej. Najbardziej wymownymi faktami, z którymi musimy się mierzyć, to wciąż wysoki udział węgla w krajowym miksie energetycznym czy niska — w porównaniu do europejskiej średniej — efektywność energetyczna i surowcowa polskiej gospodarki. Nie da się również wspomnieć o innym, negatywnym skutku spalania paliw kopalnych — zanieczyszczeniu powietrza, będącym zmorą polskich miast.

To wszystko ogromne wyzwania, z którymi musimy się zmierzyć i znaleźć na nie odpowiedzi. W procesie tym pomagać polskim samorządom chce projekt Eco-Miasto, realizowany wspólnymi siłami Centrum UNEP/GRID-Warszawa oraz Ambasady Francji w Polsce.

Nowa energia

Istotnym z punktu widzenia ochrony klimatu zadaniem są oczywiście zmiany w zakresie produkcji energii elektrycznej zasilającej nasze domy — zarówno te jedno-, jak i wielorodzinne. Możliwość dofinansowania przydomowych instalacji wytwarzających energię sprawiła, że w czerwcu 2021 mieliśmy w Polsce już 602 000 prosumentów PV, wytwarzających ok. 70% mocy generowanej w instalacjach fotowoltaicznych. Liczby te rosną z miesiąca na miesiąc, co jest oczywiście bardzo dobrym sygnałem, ale tylko jednym z ważnych kroków ku osiągnięciu neutralności klimatycznej.

W zeszłym roku uwagę jury Eco-Miasta w zakresie energii zwróciły przykłady kompleksowych działań, realizowanych przez Bydgoszcz i Aleksandrów Łódzki. Odnawialne źródła energii trafiają tam na budynki publiczne, a sporą uwagę poświęca się również termomodernizacji i monitorowaniu zużycia energii. Dużą rolę w tego typu transformacji polskich miast odgrywa również poszerzanie wiedzy i doradztwo, realizowane często przez wyspecjalizowane instytucje, takie jak Miejskie Centrum Energii w Katowicach.

Cieplej i mądrzej

Jednym z większych wyzwań jest również dekarbonizacja produkcji ciepła — zarówno w skali domów posiadających własne systemy grzewcze, jak i w odniesieniu do ciepła systemowego, z którego korzysta już ponad 15 mln mieszkańców Polski. W obu przypadkach istnieje szereg rozwiązań, do podejmowania których władze samorządowe muszą zachęcać mieszkańców, a także firmy dostarczające ciepło czy zarządzające systemami ciepłowniczymi w miastach. Ważnym elementem jest tutaj szczelność infrastruktury dostarczającej ciepło, jak i paliwo do zakładów je wytwarzających. Minimalizacja wycieków gazów cieplarnianych stworzy nam więcej przestrzeni do zmiany sposobu wytwarzania ciepła.

Wiele technologii wciąż pozostaje jeszcze na etapie wdrożeniowym, ale ich rozwój budzi nadzieję na powiązanie produkcji ciepła w miastach z innymi jego źródłami, takimi jak np. ciepło odpadowe z różnego rodzaju procesów produkcyjnych (nie należy go zatem mylić ze spalarniami odpadów) czerpane z zakładów przemysłowych, elektrowni czy centrów danych. Innym rozwiązaniem są pompy ciepła instalowane przy np. oczyszczalniach ścieków (Szlachęcin), nie mówiąc już o wykorzystaniu wodoru (Pszczyna) — technologii, z która wiążemy najwięcej nadziei jeśli będzie to wodór „zielony”, a więc powstały z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii.

Nie da się tu również zapomnieć o termomodernizacji budynków, dzięki które możliwe będzie zmniejszenie ich zapotrzebowania na energię. Konsekwentna realizacja tego zadania, wpisująca się m.in. w europejskie plany „fali renowacji” już istniejących budynków i połączona z wymianą źródeł ciepła, może pozwolić zarówno na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych z sektora budynków, jak i na skuteczną redukcję skali ubóstwa energetycznego.

W stronę obiegu zamkniętego

Dostępność dóbr konsumpcyjnych — ale również uwarunkowania pandemiczne — sprawiły, że ilość odpadów drastycznie wzrasta. Wraz z nią rosną problemy w ich zagospodarowaniu, które w chwili obecnej ciążą przede wszystkim na samorządach. Jednym z prostszych, aczkolwiek bardzo kosztownych rozwiązań, po które sięgają władze lokalne, są instalacje termicznego przetwarzania odpadów połączone najczęściej z odzyskiem energii, tzw. spalarnie odpadów wykorzystujące materiał typu pre-RDF.

Nie jest to rozwiązanie, które uznajemy za efektywne. Zgodnie z wytycznymi zapisanymi w dyrektywach EU należy wzmocnić działania związane z segregacją odpadów i ich recyklingiem (poziom 65% odzysku odpadów komunalnych w roku 2035), co w powiązaniu z priorytetem redukcji odpadów u źródła sprawia, że takie inwestycje wydają się mało racjonalnym rozwiązaniem na dłuższą metę.

Samorządy stoją przed ważnym, intelektualnie wymagającym zadaniem — obmyśleniem i wdrożeniem lokalnych strategii budowy gospodarki o obiegu zamkniętym, systemowo ograniczającej marnotrawstwo zasobów i generowanie odpadów. Składa się na nią nie tylko recykling, ale również wspieranie kultury napraw i wydłużania użycia przedmiotów, walka z marnotrawieniem żywności czy ekoprojektowanie, które może być promowane np. za pomocą zamówień publicznych. Tego typu strategię przygotowała już m.in. czeska Praga.

Mobilność w kolorze zielonym

Zmiany w tym zakresie dotyczą zarówno dostępności transportu publicznego, jak i ogólnej zeroemisyjności środków transportu. Osiągnięcie tych celów możliwe jest jedynie dzięki kompleksowemu podejściu do tego tematu, uwzględniającym tak kompleksowe kwestie, jak zeroemisyjne źrodła energii zasilającej poszczególne środki transportu, infrastruktura służąca zasilaniu samochodów elektrycznych, wymiana taboru transportu publicznego, a także zeroemisyjność samochodów dostawczych koniecznych dla sprawnego funkcjonowania ekosystemu miejskiego.

Przy tworzeniu lokalnego, sprzyjającemu zrównoważonej mobilności systemu transportowego nie można lekceważyć kwestii, takich jak przemyślane planowanie przestrzenne, które nie wymusza na nas długich podróży w celu załatwienia podstawowych potrzeb życiowych, jak również korzystnych warunków do poruszania się pieszo czy na rowerze. Taki system wymaga również wysokiej jakości współpracy metropolitarnej — tak, by atrakcyjna oferta nie kończyła się na granicach miasta i by wspierała walkę z wykluczeniem transportowym.

W ostatnich latach byliśmy świadkami m.in. powrotu tramwajów do Olsztyna, wymianę taboru autobusowego w Jaworznie na elektryczny czy wdrażanie darmowej komunikacji miejskiej w Polkowicach, będące elementem działań na rzecz spójnej, lokalnej strategii transportowej. Wspomniane inicjatywy znalazły uznanie jury projektu Eco-Miasto.

Dekarbonizacja miast – zielona i błękitna infrastruktura

Istotnym elementem zielonej odbudowy miast po pandemii, a także działaniem na drodze ku tworzeniu przestrzeni przyjaznych dla ludzi i środowiska, jest stawianie na przestrzenie zielone oraz na bardziej przemyślane podejście do zasobów wodnych na obszarze miast. Zielona i błękitna infrastruktura stanowić może odpowiedź na szereg wyzwań, z którymi stykamy się również w polskich miastach — zmniejsza skalę miejskiej wyspy ciepła, pomaga w ograniczaniu zanieczyszczeń powietrza, może również stanowić element systemu ochrony przeciwpowodziowej, zwiększając obszar powierzchni przepuszczalnych w miastach i tym samym zmniejszając presję na systemy kanalizacyjne, np. w trakcie deszczy nawalnych.

W trakcie pandemii i obowiązywania związanych z nią ograniczeń okazało się, że mają one jeszcze jedną, ważną funkcję. Ich obecność w pobliżu naszych miejsc zamieszkania okazała się ważnym elementem, umożliwiającym dbanie o dobrostan psychiczny. Działania, takie jak rekultywacja zdegradowanych obszarów Zabrza, zwiększanie powierzchni retencyjnych we Wrocławiu czy zwiększanie różnorodności biologicznej jako kryterium rozwijania miejskiej zieleni w Kędzierzynie-Koźlu to nie mile brzmiące działania, ale inwestycje w bezpieczeństwo adaptujących się do efektów kryzysu klimatycznego miast.

Zielona odbudowa

Realizowany od 2013 roku projekt Eco-miasto wspiera zrównoważony rozwój miast w Polsce. Wspiera wymianę wiedzy i doświadczeń między polskimi i francuskimi miastami, umożliwiając decydentom podejmowanie bardziej przemyślanych decyzji. Poprzez zróżnicowane działania, takie jak konkurs, międzynarodowa konferencja czy warsztaty tematyczne umożliwia międzysektorowy dialog, umożliwiający rozmowę o aktualnych trendach w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz sposobach na jego wdrażanie w praktyce.

5 października 2021, w pierwszy dzień konferencji, której dominującym wątkiem będzie kwestia zielonej odbudowy po pandemii koronawirusa dowiemy się, które polskie miasta mogą stanowić inspirację w tym procesie i jego pięciu istotnych elementach - dbaniu o zieleń miejską, poszanowanie energii, lepszej gospodarce wodnej i odpadowej, a także zrównoważonej mobilności.

Zapraszamy do śledzenia projektu poprzez jego stronę internetową - www.eco-miasto.pl

Mapa zwycięzców i miast uczestniczących w konkursie Eco-miasto - https://mapa.eco-miasto.pl/mapa

Wspólnymi siłami zbudujmy przyjazne dla ludzi i środowiska miasta!